Column Frans Heemskerk: Stereotypen

By rozegolf on 18 december 2016

Frans Heemskerk schrijft dagelijks een persoonlijk verhaal op zijn site Aydan’s World. Hij is verder vaste columnist bij het programma ‘Uit de Kast’ op Radio Capelle en Omroep Zuidplas. Zijn in dat programma uitgesproken tekst is na te lezen op deze site.

Volgens mij is het verschil nog steeds merkbaar, maar misschien iets minder strikt dan vroeger. Ik heb het over het onderscheid in de opvoeding tussen jongetjes en meisjes. Ik zal daarbij een klein jeugdtrauma als voorbeeld geven. Stel je voor, Den Haag, eind jaren ‘60 begin jaren ‘70, de kleuterschool. Het klaslokaal was verdeeld in verschillende werelden. Zo was er een watertafel, een blokkenhoek en een poppenhoek. De kleuters mochten anderen uitkiezen en waar zij met hen wilden spelen, ik vraag me nu plotseling af of dat pedagogisch verantwoord was, en of dat nog steeds zo gebeurt, maar ik dwaal af. Één jongetje begint te huilen, ‘Wat is daar aan de hand?’, vroeg de kleuterjuf. ‘Ik word nooit gevraagd voor in de poppenhoek’, snikte het ventje. ‘Nee natuurlijk niet, je bent ook een jongen.’ Dat jongetje was ik en een jeugdtrauma was geboren.

Ik zag als opgroeiend kind meisjes als een bevoorrechte groep, zij mochten dingen die ik niet mocht en hoefden andere zaken weer niet te doen die ik wel moest. Er waren duidelijke en verschillende verwachtingen voor zowel jongens als meisjes. Nog zie ik me door de Sinterklaasfolders bladeren en dromerig naar die andere wereld kijken, de wereld van Barbies met hun onuitputtelijke garderobe, welke voor mij niet was weggelegd, want mijn ouders huldigden op dat gebied de strikte scheiding tussen jongens en meisjes. Als kind kun je het onrecht jou aangedaan, want zo voelde het, niet goed plaatsen, dus kon het zomaar gebeuren toen er een gesprek kwam op wat je het allerliefste zou willen, ik antwoordde met: ‘Ik wou dat ik een meisje was.’

Dat antwoord kwam als een mokerslag aan bij mijn moeder, nu in deze tijd zou men meteen op de voorbarige gedachte komen dat het transgender-gerelateerd zou kunnen zijn, maar daar was toen nog geen sprake van en dat was in dit geval ook niet zo. Ik was geloof ik een jaar of 7 en zei het omdat ik de wereld van de meisjes zag als een soort onbereikbaar eldorado waar ik o zo graag deel van zou uitmaken.

Onlangs had ik een gesprek met een dierbare vriendin en zij had het juist andersom, zij kreeg Barbies, maar had niets met poppen en zij wilde als opgroeiend meisje juist liever een jongetje zijn. Het kan verkeren, nu ruim 40 jaar later ben ik dan wel gaysueel, maar zou echt niet een vrouw willen zijn en zij is een prachtige heterovrouw met een fantastische vriend.

De stereotypering die in onze jeugd zo duidelijk zwart-wit was, had geen ruimte voor de vele grijs- en kleurtinten die er zijn. Ik was en ben geen jongetje-jongetje en mijn vriendin was en is geen meisje-meisje. Ik hoop maar dat er in deze tijd door ouders en scholen meer kleur wordt getolereerd bij hun kinderen.

Stereotypen beperken zich niet alleen tot de opvoeding van kinderen, onze maatschappij is er volledig mee doordrenkt. Naast geslacht kan het onder meer gebaseerd zijn op etniciteit, geloof, seksuele geaardheid, sociale klasse of beroep. Het komt tot ons via televisie, reclame, propaganda, literatuur en dergelijke. Mensen vinden het nu eenmaal prettig om in hokjes te denken, zoveel is duidelijk.

Ik hoorde ooit iemand op tv stellen dat het extravagante van Gay Pride (mannen met boa’s en glitters en vrouwen als bouwvakkers) voor de simpel denkende hetero prettig is ‘Nou, nou die homo’s zijn me er eentje…’ Terwijl homo’s en lesbo’s die er gewoon uitzien en samenwonen, bij Albert Heijn hun boodschappen doen, een huisdier hebben, kortom die net zo’n gewoon leven leiden als ieder ander en aan wie je het niet zo één, twee, drie kunt zien voor een bepaald slag mensen veel ‘bedreigender’ zijn. Zolang ze heel duidelijk het verschil kunnen zien is er niets aan de hand, maar zodra dat niet zo is komt dat ‘te dichtbij’ en is het ongrijpbaar en niet goed te plaatsen. Ik denk dat daar een kern van waarheid in zit.

Oplettende luisteraars/lezers hebben zojuist gehoord/gelezen dat ook ik stereotypeer, ik zette zomaar een groep weg als ‘simpel denkende hetero’s’. Foei! Maar ik wéét dat ik dat doe, ik ben me er bewust van, door iets enigszins te overdrijven, te benadrukken of te karikaturiseren probeer ik een punt te maken, en ik zou willen zeggen tot hen die denken nooit te stereotyperen: werp vooral de eerste steen.

Ik denk bijvoorbeeld hun hele bestaan te kunnen invullen als ik een aan de Tokkies verwante familie voorbij zie trekken, denk te weten welk geloof die bleke meisjes gekleed in lange rokken met een windjack erop aanhangen, vermoed het IQ in te kunnen schatten van RTL-kijkers, denk bij dragonders van lesbo’s ook wel eens: ‘Kind, wat heb je toch tegen haarstylingsproducten en zou een lippenstiftje nou echt pijn doen?’ En bij sommige te dunne met hun armen wapperende overal een drama van makende nichten denk ik: ‘Als je dan op mannen valt ga je toch niet met een half wijf naar bed, geëpileerde wenkbrauwen, kom op zeg!’

In mijn verdediging: op tv, in films en social media zie je niet anders dan stereotypen. De kunst is altijd zelf te blijven nadenken en ieder mens als een individu te zien die inderdaad soms aan alle clichés voldoet, maar vaker nog er sterk van afwijkt. Niet alle dansers zijn homo, niet alle buschauffeuses lesbisch, er zijn heteromannen die niet van voetbal houden, heterovrouwen die gewoon zelf het heft in eigen handen nemen en niet het programma ‘Help mijn man is klusser’ aanschrijven, gelovigen die helemaal niets tegen lhbt’ers hebben, inwoners met een migratieachtergrond die zich hier thuis voelen en hun steentje bijdragen aan de maatschappij, kortom tegenover ieder stereotype staan tien anderen die laten zien hoe verschillend en kleurrijk elk individu kan zijn.

Wie anders dan Robert Long kon een anekdotisch liedje met een knipoog schrijven over een aantal Nederlandse stereotypen. Hij deed het in 1983 met Het Heet Hier Holland.